“Bao lâu thì thu hồi được vốn?” – đây là câu hỏi cốt lõi về mặt tài chính mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng đặt ra khi xem xét một hệ thống điện mặt trời. Thời gian hoàn vốn là một chỉ số kỹ thuật-kinh tế quan trọng, quyết định tính khả thi của dự án. Bài viết này sẽ phân tích các yếu tố cấu thành và đưa ra phương pháp tính toán chính xác nhất.
Định nghĩa kỹ thuật về thời gian hoàn vốn
Thời gian hoàn vốn (Payback Period) là khoảng thời gian cần thiết để tổng lợi ích tài chính mà hệ thống tạo ra cân bằng với tổng chi phí đầu tư ban đầu. Nói một cách đơn giản, đó là điểm mà hệ thống bắt đầu “tự trả hết nợ” và chuyển sang giai đoạn sinh lời.
Công thức tính thời gian hoàn vốn cơ bản
Công thức nền tảng để xác định chỉ số này rất trực quan :
Thời gian hoàn vốn (năm) = Tổng chi phí đầu tư / Lợi ích tài chính hàng năm
Tuy nhiên, để có kết quả chính xác, chúng ta cần phân tích chi tiết từng thành phần trong công thức.
1. Xác định tổng chi phí đầu tư
Đây là toàn bộ chi phí bạn bỏ ra để hệ thống đi vào vận hành, bao gồm:
- Chi phí thiết bị chính: Tấm pin mặt trời (PV panels), biến tần (inverter).
- Chi phí vật tư phụ: Hệ thống khung giá đỡ, dây dẫn điện, tủ điện, thiết bị bảo vệ.
- Chi phí thi công, lắp đặt: Nhân công, chi phí vận chuyển, giám sát.
- Chi phí thủ tục (nếu có): Đấu nối với điện lực, các giấy phép liên quan.
Ví dụ: Một hệ thống on-grid 5kWp có suất đầu tư trọn gói là 15 triệu đồng/kWp. Vậy tổng chi phí đầu tư là: 5 kWp x 15.000.000 = 75.000.000 VNĐ.
2. Xác định lợi ích tài chính hàng năm
Đây là tổng số tiền mà hệ thống mang lại cho bạn mỗi năm, được cấu thành từ hai nguồn chính:
- Tiền điện tiết kiệm được: Lượng điện mặt trời tạo ra và được tiêu thụ trực tiếp, giúp bạn không phải mua điện từ lưới EVN với giá cao (đặc biệt là các bậc giá điện cuối).
- Tiền bán điện dư (nếu có): Lượng điện dư thừa phát lên lưới và được điện lực ghi nhận, thanh toán theo chính sách hiện hành.
3. Công thức tính sản lượng điện (kWh)
Để tính được lợi ích tài chính, trước hết phải tính được sản lượng điện mà hệ thống tạo ra.
Sản lượng điện hàng năm (kWh) = Công suất hệ thống (kWp) x Số giờ nắng đỉnh/ngày x 365 ngày
- Số giờ nắng đỉnh (Peak Sun Hours – PSH): Đây là một thông số kỹ thuật, không phải là số giờ có nắng trong ngày. Nó quy đổi tổng bức xạ mặt trời trong một ngày thành số giờ mà mặt trời chiếu với cường độ chuẩn là 1,000 W/m². Tại Việt Nam, con số này trung bình từ 4-5 giờ/ngày.
Ví dụ: Hệ thống 5kWp tại miền Nam (số giờ nắng 4.5h/ngày) sẽ tạo ra: 5 kWp x 4.5h x 365 ngày = 8,212.5 kWh/năm.
Ví dụ tính toán thời gian hoàn vốn thực tế
Một nhà xưởng sản xuất tại Bình Dương lắp hệ thống hòa lưới 100 kWp.
Các thông số chính:
-
Tổng chi phí đầu tư: 1,2 tỷ VNĐ (suất đầu tư 12 triệu/kWp).
-
Giá điện kinh doanh trung bình: 2,800 VNĐ/kWh.
-
Sản lượng điện tạo ra (ước tính): 164,250 kWh/năm.
-
Tỷ lệ tự dùng: 90% (do hoạt động sản xuất vào ban ngày).
Tính toán lợi ích:
-
Lượng điện tiết kiệm được mỗi năm:
-
164,250 kWh x 90% (tự dùng) = 147,825 kWh.
-
-
Tổng tiền tiết kiệm hàng năm:
-
147,825 kWh x 2,800 VNĐ = 413,910,000 VNĐ.
(Phần lợi ích này chưa tính đến doanh thu từ lượng điện dư phát lên lưới).
-
Tính thời gian hoàn vốn:
Thời gian hoàn vốn = 1,200,000,000 / 413,910,000 ≈ 2.9 năm
Các yếu tố kỹ thuật ảnh hưởng đến thời gian hoàn vốn
Công thức trên là cơ bản. Trên thực tế, thời gian hoàn vốn có thể thay đổi do các yếu tố sau:
- Hiệu suất và sự suy giảm của tấm pin: Hiệu suất của tấm pin giảm khoảng 0.5% mỗi năm. Các tấm pin chất lượng cao có độ suy giảm thấp hơn, giúp rút ngắn thời gian hoàn vốn.
- Giá điện của EVN: Giá điện tăng sẽ làm tăng giá trị của mỗi kWh mà hệ thống tạo ra, từ đó rút ngắn thời gian hoàn vốn.
- Chính sách mua điện: Giá mua lại điện mặt trời của chính phủ hoặc EVN là một biến số quan trọng.
- Tỷ lệ tự dùng (Self-consumption): Tỷ lệ điện mặt trời được tiêu thụ tại chỗ càng cao thì lợi ích càng lớn, vì giá điện mua vào luôn cao hơn giá bán ra.
- Chi phí vận hành và bảo trì: Bao gồm chi phí vệ sinh tấm pin, kiểm tra định kỳ… Dù không lớn nhưng cũng cần được tính đến trong một bài toán tài chính chính xác.
Thời gian hoàn vốn điện mặt trời không phải là một con số cố định mà phụ thuộc vào nhiều biến số kỹ thuật và kinh tế. Một bài toán đầu tư chính xác cần được tính toán dựa trên dữ liệu thực tế về bức xạ tại địa điểm lắp đặt, suất đầu tư, biểu giá điện hiện hành và hành vi tiêu thụ điện của chủ đầu tư. Thông thường, với điều kiện và giá điện hiện nay tại Việt Nam, một hệ thống điện mặt trời cho hộ gia đình có thể hoàn vốn trong khoảng 3- 5 năm.